LABORATUVARDA UYULMASI GEREKEN KURALLAR
Kimya laboratuvarındaki deneysel çalışmalara başlamadan önce yapılacak deneyler ile ilgili teorik hususlar, kurulacak düzenekler hakkında ve karşılaşılması muhtemel durumlar hakkında bilgi sahibi olunmalıdır. Yapılan deneylerde incelenen reaksiyonda zehirli gaz çıkışı olabilir; yanıcı, parlayıcı, boğucu gazlar açığa çıkabilir. Böyle durumlarda deney yapanın gerekli tedbirleri alması ve laboratuvarda çalışan araştırıcıları da bilgilendirmesi gerekir.
2. Laboratuvar çalışmalarına başlamadan önce sorumlu asistan eşliğinde kullanılacak kimyasalların listesi yapılmalı ve laboratuvarda veya depoda bulunmayan kimyasalların temini sağlanmalıdır. Bu kimyasalların ambalajlarının üzerindeki etiketlerdeki uyarılar dikkatle okunmalı ve çalışırken bu uyarılara göre tedbirler alınmalıdır.
3. Laboratuvarda yapılan çalışmalar dikkat ve laboratuvar disiplinine uygun davranış gerektirir. Laboratuvar içinde iş harici sohbet etmek, misafir ağırlamak uygun değildir.
4. Kimyasal maddelerin etkilerinden korunmak amacıyla laboratuvarda çalışan kimselerin önlük giymeleri (düğmeleri iliklenmeli), gözlük takmaları ve mümkün olduğu sürece eldiven kullanmaları gerekmektedir. Ayrıca uzun saçlı olanların saçlarını toplamaları ve ziynet eşyası takmamaları kendi güvenlikleri açısından gereklidir.
5. Laboratuvarın genel temizliğine dikkat edilmeli, laboratuvarda çalışan diğer araştırıcıların haklarına saygı gösterilmeli ve laboratuvarda yürütülen diğer araştırıcıların çalışmalarına zarar verebilecek davranışlardan kaçınılmalıdır.
6. Laboratuvarlarda çalışan kişiler kullanmak durumunda oldukları cihaz ve aletlerin kullanımını bilmek zorundadırlar. Laboratuvarlarda bulunan cihaz ve aletlerin kullanım kılavuzları ektedir. Klavuzlardaki bilgi yeterli gelmezse her bir cihazın Bölüm tarafından görevlendirilen sorumlusu ile görüşülebilir.
7. Laboratuvarda cihazlar, malzemeler ve birçok kimyasallar diğer çalışanlarla ortak kullanılır. Kullanım esnasında ve sonrasında kullanılan malzemelerin ve cihazların temizliği, kırılmaması, arızalanmaması ve kaybolmaması için azami dikkat gösterilmelidir. Cihazların arızalanması halinde sorumlusuna haber verilmeli, kırılan cam malzemeler ise laboratuvarda bulunan listeye yazılmalı, tamiri mümkünse yaptırılmalı, mümkün değilse zarar görmemiş şilifleri alındıktan sonra cam çöpüne atılmalıdır.
8. Buzdolabına ağzı açık, etiketsiz ve tarihsiz kimyasal madde bulunduran kap konulmaz. Aynı şekilde etüvlere de etiketsiz ve tarihsiz kimyasal madde konulmamalıdır. Bu şekilde bırakılmış maddeler imha edilmektedir ve çözücü buharlarının soğutma dolaplarının infilak etmesine neden olduğu bilinmektedir.
9. Kimyasal maddelerin çoğunun zehirli ve yakıcı özelliğe sahip olmasından dolayı deriye temas ettirilmemeye özen gösterilmeli, elle dokunulmamalı, maddelerin tadına bakılmamalı, kimyasalların bulunduğu kapların ağzı açık bırakılmamalı, aktarma işlemi esnasında etrafa saçılmamasına dikkat edilmeli ve bu işlem sırasında mümkün olduğunca çeker ocaklar kullanılmalıdır. Eğer kimyasalın kokusuna bakılması gerekiyorsa direkt buruna yaklaştırılarak değil elle yelpaze edilerek koklanmalıdır.
10. Laboratuvar içerisinde bir şey yemek veya içmek (sigara da dahil) kesinlikle yasaktır.
11. Laboratuarda açık alevle çalışılmaz (Bek, çakmak, kibrit vs yakılmaz). Çıplak dirençli elektrik ocağı bulundurulmaz.
12. Rotalarda vakum ortamında çalışılıyorsa vakum musluğu kapalı, vakumsuz ortamda çalışılıyorsa musluklar açık olmalıdır. Distilleme işlemi bittikten sonra toplama balonu kesinlikle boşaltılmalı ve ısıtma suyunun sıcaklığı kapatılmalıdır.
13. Laboratuvarda bulunan argon, amonyak ve benzeri tüpler mutlaka vanasından açılıp kapatılmalıdır.
14. Kullanılan cam malzemeler işi bittikten sonra iyice temizlenmeli, daha çabuk kuruması için önce distile asetondan geçirilmeli daha sonra etüve bırakılmalı ve kuruduktan sonra laboratuvardaki yerlerine alınmalıdırlar.
15. Reaksiyon sonucunda beklenen ürün yeterli verimle ele geçmeden reaksiyonla ilgili hiçbir kimyasal atılmamalıdır.
16. Kristallendirme ve kolonda kullanılan çözücüler mümkün olduğu kadar geri kazanılmalı, atık çözücüler lavaboya değil laboratuvarda bulunan kendi atık şişelerine boşaltılmalıdır.
17. Sıvı kimyasal şişelerine pipet sokulmamalı, gerekli miktarı bir behere veya mezüre alınarak buradan pipetle alınmalıdır.
LABORATUVAR KAZALARI VE ALINACAK ÖNLEMLER
Yangın:
Kimya laboratuvarlarında en sık görülen kazalardan bir yangındır. Yangın çıkmasını önlemek için şunlar yapılmalıdır:
Dietileter, aseton, benzen, etilalkol gibi yanıcı maddelerle çalışırken bunların yakınında alevin bulunmamasına dikkat edilmelidir. Bu gibi çözücülerin ısıtılmasında, önceden bekle ısıtılmış su banyolarından veya elektrikli ısıtıcılardan faydalanılmalıdır. Bu çözücülerin uzaklaştırılması buharlaştırma ile değil damıtma ile yapılmalıdır.
Yangın çıktığında yapılması gerekenler şunlardır:
1. Yangın çıktığında yapılacak ilk iş gaz musluklarını kapatmak ve çevredeki bütün yanıcı maddeleri uzaklaştırmaktır.
2. Yangın söndürmek için hiçbir zaman su kullanılmamalıdır.
3. Yangın anında ilk kullanılması gereken söndürücü karbondioksitli yangın söndürme aygıtlarıdır. Bu tüpler üstteki vananın gevşetilmesi ile çalışır. Karbondioksit çıkış borusunun ağaç kısmı tutularak çıkan gaz yanan cisme gönderilir. Bu yangın söndürücüler her kullanımdan sonra mutlaka doldurulmalıdır.
4. Yangın yukarıdaki işlemlerle kontrol edilemiyorsa acilen itfaiyeye haber verilmelidir.
Yanıklar:
Laboratuvarlarda en sık rastlanan bir kaza türü de yanıklardır. Çeşitli şekillerde oluşan yanıklara şu müdahaleler yapılmalıdır:
· Alev veya sıcak bir cisme dokunma ile olan yanıklar önce alkol ile yıkanıp daha sonra vazelin veya yanık merhemi sürülerek üstü açık bırakılmalıdır.
· Asitlerin teması ile olan yanıklar önce bol su ile daha sonra doymuş sodyum bikarbonat çözeltisi ile ve tekrar su ile yıkanmalıdır.
· Alkalilerin teması ile olan yanıklar yanan yer önce bol su ile daha sonra %1’lik asetik asit ile ve yine su ile yıkanmalıdır.
· Bromun sebep olduğu yanıklar önce petrol eteri ile yıkanır, sonra gliserinli pamuk ile yanan yer iyice silinir.
· Bu ilk yardımlardan sonra tibbi mudahale yapılması gerekir.
Göz yanıklarında ise tıbbi yardım şarttır. Bu yardım sağlanana kadar yapılacak ilk yardımlar şunlardır:
· Asitlerin ve bromun göze sıçraması durumunda göz kapağı açılarak göz bol su ile yıkanır ve sonra %1’lik sodyum bikarbonat çözeltisi ile göz banyosu yapılır.
· Alkalilerin göze sıçraması halinde ise yine aynı şekilde su ile yıkandıktan sonra %1’lik borik asit çözeltisi ile göz banyosu yapılır.
· Alkalilerin göze sıçraması halinde ise yine aynı şekilde su ile yıkandıktan sonra %1’lik borik asit çözeltisi ile göz banyosu yapılır.
Kesikler:
Kesik hafif ise kanın birkaç saniye akmasına müsaade edilir ve cam parçacıkları varsa bir pens ile toplanarak yara oksijenli su ile yıkandıktan sonra sarılır. Kesik derin ise hemen hekime başvurulmalıdır.
Zehirlenmeler:
Zehirlenmelerin olmaması için zehirli gazlarla veya bunların çıktığı tepkimelerle çalışırken mutlaka çok iyi bir çeker ocak kullanılmalıdır. Buna rağmen zehirlenme olmuşsa tıbbi yardım zorunludur ve bu yardım sağlanıncaya kadar kazaya uğrayan kişi açık havaya çıkarılarak bol oksijen alması temin edilir. Solunumun durması halinde suni solunum yapılır.